Kalenders

Kalenders
Een kalender is bedoeld om langere tijden dan een etmaal te kunnen aangeven en berekenen.
Alle bedachte kalenders zijn ze gebaseerd op natuurlijke tijdmaten.

De belangrijkste gebruikte tijd-eenheden op aarde zijn de volgende.

Het tropische jaar. Dat is de herhalingstijd van de seizoenen op aarde
In die tijd reist de aarde in haar baan om de zon.
De synodische maand of lunatie.
Dat is de gemiddelde tijd van nieuwe maan tot de volgende nieuwe maan.
Dat is de periode waarin de schijngestalten van de maan worden doorlopen.
Het etmaal of de middelbare zonnedag, gebaseerd op de gemiddelde tijd van een dag en nacht
Het betreft de rotatie van de aarde om haar as ten opzichte van de zon.
De week van zeven etmalen hangt samen met het bijbelse scheppingsverhaal.

1 tropisch jaar = 365,2422 etmalen

1 lunatie = 29,53 etmalen

1 tropisch jaar = 12,37 lunaties

Helaas, geen gehele getallen. Dat maakt het maken van een kalender lastig,
want in een een kalender passen geen delen van etmalen.

In principe kunnen alle andere tijdmaten ook gebruikt worden.
Voor langere periodes dan een jaar kunnen de cyclus van Meton en
de Sarosperiode gebruikt worden.
De cyclus van Meton is het kleinste gemeenschappelijke veelvoud van
een tropisch jaar en een synodische maand.
Die periode is 19 jaar = 235 lunaties = 6940 etmalen.
Deze periode wordt gebruikt bij de Joodse kalender.

De Sarosperiode duurt 223 lunaties die gelijk zijn aan 18 jaar + x dagen.
x = 10 als er 4 schrikkeljaren in de Saros zitten.
x = 11 als er 5 schrikkeljaren in de Saros zitten.
Na elke Sarosperiode herhalen zons- en maansverduisteringen
zich steeds op dezelfde manier.
Voor veel langere periodes dan een jaar is de precessieperiode van de aardas te gebruiken:
de aardas beschrijft in 25.770 jaar een kegelvlak.
In een miljoen jaar gaan 38,8 van deze periodes.

De punt onderaan stelt de aarde voor.
Extreem lange tijden kunnen worden gemeten met het kosmische of galactische jaar
dat circa 240 miljoen jaren duurt. Dat is de tijd die ons zonnestelsel nodig heeft
om één rondje om het centrum van de Melkweg te maken.

In principe zouden ook halveringstijden van radioactieve elementen gebruikt kunnen worden,
want dat zijn ook natuurlijke tijdmaten, maar dat is (voor zover bekend) nooit gedaan.

De soorten kalenders

De Juliaanse dagteller begint op 12 uur ‘s middags te Greenwich.
Deze wordt veel gebruikt door astronomen.
Je kunt er gemakkelijk mee het verschil van twee tijdstippen bepalen.

De zonnekalenders: het gaat om de gangbare kalender in westerse landen,
de Gregoriaanse Bahai, Thaise, Indiase en Iraanse kalender.
De maankalender wordt door Islamieten en Hindoes gebruikt

De zon-maankalender is een Joods en Chinees gebruik.
Alle bestaande kalenders en gebruikte periodes worden in Wikipedia behandeld.
Herhaling op deze site is daarvoor overbodig.

Een universele kalender
Men heeft getracht een universele kalender te construeren maar dat stuitte op veel bezwaren.
Enige daarvan
- De week van zeven dagen moet gehandhaafd blijven voor alle Monotheïsten.
- De Islamieten mogen geen schrikkeldagen of -maanden gebruiken.

Zonnewijzers en monolieten

Met een zonnewijzer kun je zien hoe laat het is, mits de zon een schaduw van de pijl vormt.
Met een monoliet, landschap- of zonnekalender kun je de datum aflezen.

Landschapkalenders zijn zonnekalenders
Vanuit een bepaald waarnemingspunt te land komt de zon steeds op een andere maar
voorspelbare richting op. Dit principe wordt toegepast in steencirkels, megalieten.
Een zeer bekende is die van Stonehenge:

Wie vrij uitzicht heeft, kan zijn eigen steencirkel maken.
Voor elke breedtegraad op aarde is de steencirkel anders.
Per dag moet plaatselijk de opkomst en ondergang van de zon gemarkeerd worden.
Bij het begin van de zomer komt de zon ongeveer in het noordoosten op.
Bij het begin van de herfst en lente komt de zon precies in het oosten op en
bij het begin van de winter komt de zon ongeveer in het zuidoosten op.

De meeste steencirkels zijn uit prehistorische tijden.
Het is verre van zeker, of het allemaal astronomische observatoria waren.
NRC 25 november 1993 door Theo Holleman:
Bevindt de grootste steencirkel van Nederland zich in Nijmegen?
Op andere planeten zal men te zijner tijd andere kalenders gebruiken,
aangepast aan de numerieke gegevens van daar.

Astronomie

Wetenschappen